Het kiezen van de juiste Romeinse helm kan voor reenactors en verzamelaars een lastige uitdaging zijn. In hun eeuwenlange geschiedenis gebruikten de Romeinen verschillende type helmen. In deze blog helpen we met het maken van de juiste keuze.
In deze blog gaan we in op de Corinthische, Attische, Montefortino en Coolus helmen ‘Wiesenaue’ In een andere blog gaan we in op de helmen ten tijde van het Romeinse rijk (1e - 3e eeuw v.chr.) en het laat-Romeinse rijk (3e tot 5e eeuw n.chr).
Romeinse hoplieten
De Etrusken, en hierdoor ook de Romeinen, waren sterk Grieks beïnvloed en dit had zijn weerslag op de militaire tactieken en uitrusting van de Romeinen van de late koningstijd en vroege republiek. Ten tijde van de laatste Etruskische koningen, rond de 5e eeuw v.Chr. werd vanuit Griekenland de falanx formatie overgenomen. Rond deze tijd was er waarschijnlijk amper verschil tussen een Griekse, Romeinse of Etruskische hopliet. Ook na de Romeinse koningstijd, tot de 3e eeuw v.Chr. gebruikten de Romeinen hoplieten legers.
Corinthische helmen
Naast de falanx en hopliet namen de volkeren van Italië ook de Griekse type helmen over. Zeer populair was de Corinthische helm, waarvan veel varianten in Italië zijn teruggevonden. De Corinthische helm was oorspronkelijk een bronzen helm die in latere stijlen het hele hoofd en de nek bedekte. Hij had smalle openingen voor de ogen en de mond, terwijl een groot gebogen uitsteeksel extra bescherming bood voor de nek. Buiten gevechten droegen Griekse hoplieten de helm vaak omhoog om meer comfort te bieden. Deze gewoonte leidde tot aanpassingen in Italië, waar de openingen steeds kleiner werden. Hierdoor werd de helm niet langer over het gezicht getrokken, maar als een kap gedragen. Hoewel de klassieke Corinthische helm bij de Grieken geleidelijk werd vervangen door meer open modellen, bleef de Italo-Corinthische variant tot in de 1e eeuw n.Chr. in gebruik. Deze aangepaste versie werd onder andere door het Romeinse leger gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-corinthische-helm-type-a.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-corinthische-italische-helm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-corinthische-helm-elite.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-corinthische-helm-met-helmkam.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-corinthische-italische-helm-gebronsd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/griekse-hoplietenhelm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vroege-corinthische-helm.html
Doordat de Corinthische helm omhoog werd gedragen, soms zelfs toen de strijd begon, evolueerde het beschermende vizier geleidelijk naar een decoratief 'pseudo-vizier', terwijl de helm zelf op een manier werd vervaardigd die het gezicht niet meer bedekte. In latere eeuwen werden er Attische wangkappen aan toegevoegd voor extra bescherming. Er waren verschillende varianten van de Italo-Corinthische helm, die vooral gedragen werd door de Etrusken, Romeinen, Latijnen, Umbriërs en Iapyges, maar deze helm was over het algemeen populair in heel Italië.
Andere Griekse helmen die door de Romeinen werden gedragen zijn de Chalkidische, Attische, Boëtische (vooral cavalerie) en later Thracische en Frigische helmen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-thracische-hoplietenhelm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/griekse-boeotische-helm-messing.html
Attische helm
De Attische helm werd zeer gewaardeerd door de Etrusken en heeft een geschiedenis van meer dan duizend jaar. Oorspronkelijk uitgevonden door de Atheners in de 5e eeuw v.Chr., verspreidde de helm zich vanaf de late 4e eeuw v.Chr. naar de Hellenistische en later de Greco-Romeinse wereld. In Italië werd de helm massaal overgenomen, vooral door de Etrusken en Oscanen, die hun eigen varianten ontwikkelden, zoals de Etrusco-Attische en Osco-Attische helmen.
De Oscanen, afkomstig uit Centraal-Italië, gebruikten de Attische helm veel en pasten hem aan naar hun eigen stijl. Ze speelden een belangrijke politieke en militaire rol in Italië vanaf de 5e eeuw v.Chr., en werden rivalen van zowel de Romeinen als de Grieken. De Apuliërs en Messapiërs ontwikkelden ook hun eigen versies van de helm.
Hoewel de Attische helm populair was in Italië, werd hij minder gebruikt door de Grieken in Magna Graecia en Sicilië, en kwam hij daar vooral voor door de aanwezigheid van Etruskische en Oscaanse huurlingen. Later verspreidde het gebruik van de helm zich via de Romeinen naar andere delen van de Mediterrane wereld.
Het eind van de hoplieten
Hoplieten legers, met hun massieve falanx, bleken niet effectief te zijn tegen vijanden die gebruik maakten van hun flexibiliteit op het slagveld. Zoals in de Samnitische oorlogen (315-300 v.Chr) en de slag bij Allia (390 v.Chr) tegen de Galliërs, waarna Rome geplunderd werd. Het leger werd hervormd en de hopliet kreeg een minder prominente rol. De triarii vormden nu het hoplieten deel van het Romeinse leger, terwijl de hastatae en principes een meer flexibele infanterie werden, uitgerust met werpsperen (waar ook mee gestoken kon worden). De triarii bleven tot ca. de 1e eeuw v.Chr. in gebruik.
De Montefortino helm
Na de plundering van Rome werden steeds meer Gallische wapens en wapenrustingen door de Romeinen overgenomen, waaronder de Montefortino helm. Deze bleef wel 500 jaar in gebruik in de Romeinse legers, totdat hij werd vervangen na de Gallische oorlogen. De vroege Montefortino helmen hadden een opvallend luxe afwerking. Later, mogelijk rond 107 v.Chr. toen besloten werd dat Rome het gehele leger vanuit de staatskas moest wapenen, verschenen er goedkopere exemplaren van lage kwaliteit die in massa konden worden geproduceerd. Voorheen betaalde de Romeinse soldaat, net als de Griekse hopliet zelf, voor zijn wapenrusting. De Montefortino helm is voorzien van wangbescherming, net als de Attische helm. Aan de achterkant heeft hij een korte nekbeschermer en de helmkom loopt conisch omhoog. Aan de top werd een pluim van paardenhaar bevestigd, die werd afgenomen tijdens de lange mars. Aan de zijkanten werden vaak veren bevestigd: de pluim en veren dienden voor extra intimidatie, ze maakten de drager 20 tot 30 centimeter langer.
De Montefortino helm werd door veel verschillende volkeren gedragen. Ze werden tijdens de 2e en 3e Punische oorlogen door zowel Cartago, Keltiberiërs en Romeinen gedragen. Daarnaast werden ze in de begintijd ook door de Etrusken gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-republikeinse-montefortino-a-messing.html
De Coolus helmen (Hagenau)
De Coolus helm is vernoemd naar de plaats Coole in Frankrijk. Dit type helm begon de Montefortino helm pas in de 1e eeuw voor Christus te vervangen, hoewel beide sterk op elkaar lijken. Het belangrijkste onderscheid tussen de twee is de halfronde bolvormige helmkom van de Coolus helm, in plaats van de meer conische vorm van de Montefortino. De eerste twee modellen (A en B) waren zeer eenvoudig, maar vanaf het "C"-model werden belangrijke kenmerken toegevoegd, zoals een voor versteviging en een uitgesproken nekbeschermer. Deze aanpassingen boden extra bescherming tegen slagen op het hoofd die anders naar beneden zouden glijden en de rug of het gezicht van de drager konden verwonden.
Latere Coolus helmen waren voorzien van twee grote wangbeschermers, maar minder specifieke oorbescherming. In plaats daarvan waren de ooropeningen direct in de helm verwerkt. De helm was ontworpen met functionaliteit als prioriteit, wat betekende dat hij eenvoudig massaal geproduceerd kon worden – een cruciale factor in een tijd waarin veel Romeinse burgers in het leger dienden. Dit ontwerp, van Keltische oorsprong, werd waarschijnlijk door de Romeinen overgenomen vanwege de lage kosten en het efficiënte ontwerp. De Coolus helm bleef in gebruik tot de 1e eeuw na Christus en werd massaal gebruikt door auxiliaire troepen.
Meestal werd de Coolus helm gemaakt van messing of brons, hoewel sommige exemplaren mogelijk van ijzer waren. Zoals gebruikelijk bij helmen van Keltische oorsprong, waren er openingen aangebracht om bevestigingsriemen of wangbeschermers aan de helm toe te voegen. Ondanks zijn functionaliteit was de Coolus helm relatief eenvoudig van uitvoering, met minimale decoratie, zoals soms enkele verhoogde ribben of panelen op de wangstukken. Aan sommige type Coolus helmen kon net als bij de Montefortino helm veren of een kam van paardenhaar worden bevestigd.
Robinson typering van de Coolus
Russell Robinson categoriseerde de Coolus helmen in negen verschillende modellen (A t/m I), waarmee hij de ontwikkeling van dit type helm nauwkeurig documenteerde. Deze systematiek benadrukt de evolutie van een eenvoudige, effectieve helm naar een geavanceerder ontwerp dat beter voldeed aan de eisen van het Romeinse leger.
Coolus D, Germanicus, 100 v.Chr. - 100 n.Chr.
Dit is een replica van een Romeinse Coolus die in Haltern is gevonden. Het origineel werd in de vroege 1ste eeuw n.Chr. gedragen.
Het model, zeer vergelijkbaar met het Montefortino-type E, gedateerd uit de periode van de Gallische oorlogen van Caesar, werd vervolgens gebruikt door de Caesariaanse legioenen en later ook in de Augustaanse periode.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-coolus-d-germanicus.html
Coolus E, Londinium, 1e eeuw n.Chr.
Dit is een replica van een Romeinse coolus uit Londen. Het origineel is gemaakt van een koperlegering en werd waarschijnlijk tussen 20 en 80 n.Chr. gedragen. Hij is in het British Museum in Londen te zien.
https://www.celticwebmerchant.com/en/deepeeka-coolus-e-londinium.html
Coolus G, Rhenus, 1e eeuw n.Chr.
Dit is een replica van een Romeinse coolus die in Drusenheim (Duitsland) is gevonden. Het origineel dateert uit 25 tot 75 n.Chr.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-coolus-g-rhenus.html