Veel voorwerpen uit de Vikingtijd hadden een diepere betekenis dan tegenwoordig. Deze blog richt zich op de bijzondere betekenis van voorwerpen die kunnen worden gezien als een eigen materiële identiteit.
Naamgeving aan voorwerpen
Het is algemeen bekend dat Vikingen soms namen gaven aan hun wapens. Dit kan verder worden gezien in bijvoorbeeld sieraden.
Waarschijnlijk hadden veel voorwerpen die iemand bezat hun eigen verhaal, soms een naam en magische kracht. Dit was nog meer het geval bij völvas en aristocraten die via hun voorwerpen autoriteit benadrukten.
Religieuze en seculiere voorwerpen
Scandinaviërs uit de vikingtijd maakten geen onderscheid tussen de seculiere en heilige wereld, beide waren in elkaar verweven. Zo kan worden gesteld dat decoratieve motieven meestal een diepere betekenis hadden die ons tegenwoordig ontgaat. Voor een cultuur die bijna geen schrift gebruikte vormde dit een belangrijke manier om de mythen tot leven te brengen.
Animisme
De Vikingen geloofden dat overal geestkrachten aanwezig waren. Zij begeleidden de stervelingen in hun dagelijks leven. Animistische geestkrachten zaten in bergen, bronnen en moerassen. Dit wereldbeeld beperkte zich niet tot de natuur, maar werd ook gevonden in voorwerpen.
Voorwerpen voorzien kracht
Vaak in de Vikingverhalen voorzagen voorwerpen mensen met vaardigheden of autoriteit die ze anders niet bezaten. Voorwerpen konden ook worden uitgeleend waardoor ze hun kracht of autoriteit meegaven aan de persoon die ze leende. Een voorbeeld uit de moderne tijd: de buurman die jou een Mercedes uitleent voor jouw sollicitatiegesprek. Deze benadering van de materialistische cultuur verandert ook de interpretatie van grafgiften. Daarnaast werden deze later opgegraven en hergebruikt wat hun magische kracht vergrootte.
Voorwerpen met runengravering
Sieraden, amuletten, wapens en nog veel meer voorwerpen werden soms voorzien van runen. Soms betreft het een naam van het voorwerp of de eigenaar maar soms vormen de runen geen woorden. In dat geval werden ze meestal in 9 tal gekerfd, waarschijnlijk door een religieus specialist of een völva. Hierdoor zorgt het voorwerp voor eigenschappen zoals liefde of bescherming. In de volsunga-saga gaat dit mis. Een amateur kerft de runen en het vrouwelijke slachtoffer wordt niet verliefd maar in plaats daarvan ziek. Er is een specialist nodig om de bezwering te verbreken. In de Sigrdrífumál wordt gewaarschuwd voor het onzorgvuldig kerven van runen.
Völva voorwerpen
Voorwerpen die in een völva ritueel werden gebruikt hadden zowel symbolische als magische krachten. Sommige van de voorwerpen waren historisch, zoals Neolithische vuistbijlen of exotische voorwerpen uit Rusland. Deze voorwerpen benadrukten de status en magische kracht van de völva. Het komt regelmatig voor dat deze voorwerpen als grafgiften aan de völva werden meegegeven.
Grafgiften
Een groot deel van archeologie richt zich op de dood en met name de graven van mensen die lang geleden over deze aarde liepen. Grafgiften vertellen ons een schat aan informatie maar we moeten ook uitkijken voor misinterpretaties.
Zo kunnen voorwerpen zijn meegegeven tijdens het begrafenisritueel om hun magische kracht of symbolische betekenis. Bijvoorbeeld bijlen kunnen worden geassocieerd met huisnijverheid, ambacht, oorlog, vruchtbaarheid of magie. Terwijl spintollen de vrouwelijke deugd van textielbewerking symboliseren, de economie maar ook de magische rol vervullen van het weven van de draden van het lot en het leven zelf. Jonge kinderen werden soms met wapens begraven die ze duidelijk niet tijdens hun eigen leven gebruikten.
Wapens in vrouwengraven kunnen soms worden geassocieerd met huisnijverheid, magie of oorlog. Soms representeerden ze alleen de identiteit van de overledenen, terwijl in andere gevallen een duidelijk verband is met oorlogvoering. In de Ljósvetninga saga, crossdresst een völva als man met helm en bijl. Ze gebruikt deze om een voorspelling te doen.
Regelmatig werden naast materiële grafgiften ook dieren en bedienden meegegeven in rijke Viking graven. Deze traditie werd eveneens bij de Kelten, Germanen en Scythen gedaan en dateert van hun voorouders, de Proto-Indo-Europese steppeherders.
Terughalen van grafgiften
De magische rol van grafgiften wordt benadrukt door het feit dat voorwerpen soms ook werden teruggehaald vanuit de graven van de voorouders. De saga's zoals de Volsunga-saga en de hromundar-saga maken melding dat deze voorwerpen vaak magische krachten bevatten en de nieuwe eigenaar hielpen met het vervullen van hun queeste. Het kan ook misgaan en de (On-)dode eigenaar vervloekt de persoon die het voorwerp meeneemt.
Eveneens werden soms lang nadat een persoon begraven was grafgiften toegevoegd, zoals aan het 11e eeuwse graf van Suantaka.
Namen van wapens
Het meest voorkomende voorwerp waarover bekend is dat ze naast magische kracht ook namen kregen, waren wapens. Voornamelijk speren en zwaarden maar ook andere wapens waren hiervoor geschikt. Hier zijn enkele beroemde wapens met namen:
Gram (Volsunga-saga)
Het zwaard van Sigurd, gesmeed door de dwergen en oorspronkelijk eigendom van Sigmund. Odin zelf steekt het in een boom en zegt dat alleen de waardige krijger het kan trekken. Sigurd gebruikt Gram later om de draak Fafnir te doden.
Tyrfing (Hervarar saga ok Heiðreks)
Een vervloekt zwaard, gesmeed door dwergen. Het is altijd vlijmscherp en kan met elke slag doden, maar brengt ook onheil over zijn bezitters. Het speelt een grote rol in de tragische lotgevallen van verschillende generaties krijgers.
Skofnung (Laxdæla saga)
Een magisch zwaard dat zou toebehoren aan de legendarische koning Hrólfr Kraki. Het heeft een ongekende scherpte en wordt bewaakt door de geesten van Hrólfrs krijgers. Men zegt dat het niet onttrokken mag worden aan zijn schede zonder de juiste rituelen.
Kleding met magische betekenis
Kleding werd over het algemeen gekregen van de vrouw. Het was ongepast om kleding te krijgen van andere vrouwen dan je echtgenote. Kleding kan wel door zussen aan elkaar worden gegeven maar het was een schande als jouw vrouw kleding aan een andere man gaf. De gift van kleding en de rol die een vrouw daarbij speelde hadden opzich al een symbolische betekenis. Maar niet alle kleding was nieuw. Soms werd tweedehands kleding gegeven, vooral als deze kledingstukken eigendom waren geweest van een koning hadden deze een magische lading. Zoals vermeld staat in de Volsunga-saga, Njals-saga en de Hervarar saga.
Magische sieraden en amuletten
andere voorwerpen waaronder we in andere blog op ingaan is de symboliek in sieraden, de beschermende kracht van amuletten en de functie van de völva magische staffen.
Het is bekend dat sieraden zoals kettingen en broches in sommige gevallen een eigen identiteit hadden. De Brising ketting die werd gedragen door de godin Freyja, gemaakt door de dwergen, is hiervan het bekendste voorbeeld.
Magische voorwerpen in de mythologie
De dwergen in de Oudnoorse mythologie waren meester smeden en creëerden enkele van de machtigste magische voorwerpen die door goden en helden werden gebruikt. Hier zijn enkele van de bekendste:
Mjölnir – De hamer van Thor, gesmeed door de dwergen Brokkr en Sindri. Hij keert altijd terug naar Thor’s hand en kan bliksemschichten werpen.
Draupnir – Een magische gouden ring, gemaakt door Brokkr en Sindri voor Odin. Elke negen nachten druppelen er acht nieuwe ringen van af, waardoor het een symbool van rijkdom en overvloed is.
Gungnir – Odin’s speer, eveneens gesmeed door de dwergen. Het mist nooit zijn doel en symboliseert de onoverwinnelijke kracht van de goden.
Conclusie
Als we naar Viking voorwerpen kijken, zowel alledaagse voorwerpen als wapens, dan moeten we bewust zijn van hun symbolische en magische kracht of betekenis. De Vikingwereld was een samenleving waar veel meer naar details werd gekeken dan tegenwoordig. Er was geen onderscheid tussen de religieuze en seculiere wereld, waardoor voorwerpen een rol hadden in beide. Ook na overlijden bleven eigendommen een rol spelen of werden er nieuwe beladen eigendommen aan de overledene meegegeven.